Um broytingarnar hjá føroyska málinum gjøgnum tíðirnar

In this post I am going to say a little bit about the origin of the Faroese language, and the changes that it has gone through, from when people, for the most part from Norway, first settled here, in the 8th and 9th centuries. (Although other people, from elsewhere, lived here before.)

When the Norwegians came here, they brought a big part of their language with them. In this way, the Faroese language arose from the Old Norse language. So by and by, mostly because the Faroe Islands were so isolated from other lands, the Old Norse language because a new tongue, namely, Faroese.

At that point the Faroe Islands belonged to Norway. Later Norway, and also the Faroe Islands, came under Danish rule. After that, Denmark and Norway seperated, but the Faroe Islands remained under Danish rule. As the Faroe Islands were now supported by Denmark, it came to have a great influence on them, both on the language and the culture.

Danish became the official language in the Faroe Islands, meaning, that it became used, both in schools, and in churches. The psalms were sung in Danish, and the Bibles were in Danish as well. In the schools speaking Faroese was forbidden. In this way the Danish language came to have a huge influence on Faroese, and quickly set it's footprint in the Faroese language.

There was no Faroese writing system to begin with; but in 1781-82 Jens Chr. Svabo made some trips around the Faroe Islands, and there he wrote down the legends, sagas, and songs that the people had recorded with their oral tradition. He had to make the written language himself, and it so happened that he was in Vága, so he made the written language to record that dialect. In the Faroe Islands there were many dialects, and therefore in 1846 V. U. Hammershaimb came up with a written language, which could be used in all the dialects. He made this by looking up how the roots of the words were spelled in the old language, Old Norse, and spelled the words in this way. Because of this, there came to be a great distance between the written language and the spoken language.

One consequence of the Danish language being spoken in the schools and in the churches was that some Danish and therefore German (through Danish) words came into the Faroese language. Here are some examples: studentur (student), betala (pay), fortelja (tell), begynna (begin), bevara (preserve), forráða (betray), gemeinur (common), sannheit (truth), kerligheit (love), etc. The Faroese have therefore long tried to "purify" the Faroese language, so that it didn't contain so many of these foreign words. The country took control of this in 1985, when the Faroese Language Institute was created. They have worked on recreating 'Faroese' words by comparing the old language and Icelandic, and they use these to create 'new' words.

English Translation in Progress :)

(You can read EVEN MORE about the Faroese legends here!)

-----------------------------------------------------

Eg fari í hesum innleggi at siga eitt sindur frá upprunanum hjá føroyska málinum, og broytingarnar ið tað er farið ígjøgnum, frá tí at fólk, fyri tað mesta úr Noregi, búsettust her, í 8. og 9. øld. (Tó hava onnur fólk, aðrastaðni frá, helst búð her áðrenn tað.)

Tá ið normenninir komu higar, tóku teir ein stóran part av málinum við sær. Føroyska málið er útsprottað av hesum gamla norska málinum, ella kanska heldur gamla norðurlendska málinum(Old Norse). So við og við, nokk mest av tí at Føroyar vóru so avbyrtar frá øðrum londum, bleiv gamla norðurlendska málið til eitt nýtt mál, nemmliga føroyskt.

Tá átti Noregi Føroyar. Seinni Kom Noregi, og tí eisini Føroyar, undir danskt kongsveldi. Seinni aftur, fóru Danmark og Noregi frá hvørjum øðrum, og Føroyar komu undir danskt kongsveldi. At Føroyar nú vórðu stýrdar av Danmark, kom at hava stórar avleiðingar fyri landið; bæði fyri málið, og fyri mentanina.

Danskt skuldi nú nýtast sum alment mál í Føroyum, t.v.s., at tað skuldi nýtast, bæði í skúlum, og í kirkju. Sálmarnir vórðu sungnir á donskum, og bíbliutekstirnir tað sama. Í skúlum var tað ikki loyvt at tosa føroyskt, bert danskt. Men heima, á gøtuni, og millum føroyingar, varð framvegis tosa føroyskt. Tó kom danska málið at hava stórar avleiðingar fyri føroyskt, og setti tað skjótt síni fótasporð á føroyska málið.

Tá var eingin føroysk stavseting beinleiðis gjørd; men í 1781-82 gjørdi Jens Chr. Svabo nakrar rundferðir í Føroyum, har hann skrivaði niður ævintýr, søgur, sagnir og tílíkt. Hann mátti gera sítt egna skriftmál, og av tí at hann var úr Vágunum, so fekk skriftmálið nakrar dialekt trupulleikar. Í Føroyum eru nógvar dialektir, og tí kom V. U. Hammershaimb í 1846 við einum skriftmáli, sum kundi brúkast í øllum dialektum. Hann gjørdi hetta við at hyggja eftir hvussu rótin av orðinum varð stavað í gamla málinum, gomlum norðurlendskum, og stavaði orðini so hareftir. Hetta hevði so við sær, at tað kom at vera langt ímillum skriftmál og úttalan.

Ein avleiðing av at tað varð tosað danskt í skúlanum og í kirkjuni, var at nógv donsk og partvís týsk(gjøgnum danskt) orð vórðu flutt inn í føroyska málið. Her kunnu nevnast nøkur dømi: studentur (student), betala (pay), fortelja (tell), begynna (begin), bevara (preserve), forráða (betray), gemeinur (common), sannheit (truth), kerligheit (love), o.s.fr.
Føroyingar hava tí leingi roynt at "reinsa" føroyska málið, soleiðis at tað ikki inniheldur øll hesu útlendsku orðini. Landið tók stig til hetta í 1985, tá Føroyska málnevndin(www.fmn.fo) varð sett á stovn. Har hava tey millum annað starvast við at gjørt nýggj orð, antin ið at taka tey úr íslendskum, ella við at finna gomul heiti, og seta tey saman av nýggjum.

Føroyskt líkist í dag mest íslendskum og í ein ávísan mun, vesturnorskum. Málið er broytt nógv, um ein hugsar seg eini 5-10 ár aftur í tíðina. Tá vóru "útlendsk" orð javnan nýtt í fjølmiðlunum og millum manna, meðan vit í dag hoyra útvarp og sjónvarp á grótføroyskum ;)
Vit hava fingið nógv nýggj heitið á ymiskum nýggjum lutum, sum allatíðina verða gjørd. Sum dømi kann eg nevna orðið telda(computer) og geymi(USB flash storage device). Tí er tað sera týdningarmikið fyri okkum at allatíðina halda okkum dagførd innan alla tøknina sum allatíðina kemur - um fjølmiðlarnir fyrst byrja at nýta hesi nýggju orð, so er sloppi, plagar man at siga.

Vit vilja ikki hava at føryskt skal enda líka sum norm, tað nú útdeyða máli í Orkney Oyggjum og Hetlandi, og tí mugu vit royna at halda okkum til tað serføroyska, og ikki loyva útlendskum orðum inn í okkara lítla, sára mál. Tí fari eg at royna at skriva so "føroyskt" sum møguligt, hóast tað viðhvørt kann vera neyðugt at skriva nøkur fá útlendsk orð, tíverri.

Eg vóni at tú har úti, sum antin dugir føroyskt, ella lærir teg tað, ístaðin fyri at nýta tey útlendsku-føroysku orðini, heldur fer at taka væl ímóti teimum serføroysku orðunum, og nýta tey, tá høvi er til tað. Tosið føroyskt, og ikki hálvútlendsktmoderniseraðføroyskt!

(Tú kanst lesa nógv meira um søguna hjá føroyska málinum her!)